‘De gedragswetenschap kan het verschil gaan maken in het onderwijs en bijdragen aan kennisverwerving, persoonlijke groei én ontplooiing’, zo schreef ik als onderdeel van een drieluik gebundeld door Hans Koppies over ‘Jeugdhulp in school’. Het artikel is onlangs verschenen in De Pedagoog (juni 2019, #2) en mijn bijdrage is hieronder te lezen.
Waarom het onderwijs een brede gedragswetenschap nodig heeft
Kind en jeugdige zijn ‘werk in uitvoering’. De vele jaren van kindertijd en adolescentie zijn nodig om de kennis en vaardigheden te verwerven die nodig zijn om een goede plek te vinden in de wereld-van-straks. De omgeving – school, opvoeder, sportcoach, leeftijdsgenoten – is hiervoor essentieel en geeft gerichte steun, sturing en inspiratie.
Deze omgeving stelt de lerende in staat om zelfinzicht te krijgen en als persoon te groeien. De opgedane kennis en de leef- en leerervaringen zijn mede bepalend voor de vorming van complexe hersen-netwerken. Deze vormen zich – in samenhang met zintuiglijke, sociale en emotionele prikkels – vanaf de geboorte tot ongeveer het 25ste jaar. De interactie met de omgeving zorgt zo dat de jeugdige zich kan ontplooien. Daardoor kan hij zich uiteindelijk een weg vinden tussen de verlokkingen, uitdagingen, kansen en mogelijkheden in onze veranderende samenleving.
Persoon van de lerende
Persoonlijke groei en ontplooiing zijn – naast kennisoverdracht – sleutelbegrippen voor de discussie over ‘de toekomst van het onderwijs’. De leerling is méér dan alleen een consument van onderwijs. Het gaat om ‘de persoon van de lerende’. Aandacht, concentratie en leermotivatie bepalen hoeveel van de leerstof bij de leerling binnenkomt en of deze effectief in het geheugen wordt opgeslagen of niet.
Eerdere leef- en leerervaringen bepalen hoe hij of zij aankijkt tegen leren, of hij nieuwsgierig is en zich inzet om nieuwe kennis te verwerven of zich er juist tegen afzet. 
En neuropsychologische vaardigheden rond planning en probleemoplossen, maar ook zelfinzicht en empathie kunnen het verschil maken tussen een zware onvoldoende of een tien. Het zijn allemaal factoren die te maken hebben met de persoon van de lerende en diens eerdere leer- en leefervaringen. En al deze factoren liggen op het gebied van de gedragswetenschap.
Gedragswetenschap maakt het verschil
De gedragswetenschap heeft de potentie om het verschil te gaan maken in het onderwijs. Door gedragswetenschappelijke inzichten in te brengen over de lerende persoon: over psychologische processen variërend van motivatie via zelfregulatie tot angst en risico zoekend gedrag. En via kennisoverdracht over cognitieve processen en neuropsychologische skills, over de ontwikkeling van het brein, over sekseverschillen en de cruciale rol van slaap en van beweging. Over de rol van ouders, de sociale omgeving en het ontwikkelingsperspectief. De gedragswetenschapper kan hiermee bijdragen aan een shift in onze visie op onderwijs: de shift van ‘het leren van leerstof’ naar ‘de lerende persoon’.
Grotere rol pedagoog en psycholoog
Ik pleit ervoor om de gedragswetenschapper een grotere rol te geven in de praktijk van het onderwijs. De gedragswetenschapper (psycholoog/pedagoog) is belangrijk in de diagnostiek. Daarnaast is hij belangrijk om het stuwmeer aan kennis over ‘de lerende persoon’ beschikbaar te maken voor de onderwijspraktijk en bruggen te bouwen.
De gedragswetenschapper kan helpen om de condities en leeromgevingen te creëren die nodig zijn om de relevante vaardigheden en ervaringen te kunnen opdoen. En hij is de specialist bij uitstek voor de directe begeleiding van leerlingen, voor coaching in persoonlijke groei en advisering en voor het opzetten en uitbouwen van een effectieve samenwerking met ouders. De breed opgeleide gedragswetenschapper is hiermee een belangrijke praktijkprofessional in het onderwijsdomein, in het proces dat leidt tot zowel kennisverwerving als persoonlijke groei en ontplooiing van kind en adolescent.
Bronnen
- Jelle Jolles (2017). Het tienerbrein. Over de adolescent tussen biologie en omgeving. Amsterdam University Press. ISBN 9789462987470.
- Koppies, H. (2019, juni). Jeugdhulp in school: (g)een goed idee! De Pedagoog, 2019 #2. Geraadpleegd op https://hkoppies.wordpress.com/2019/06/20/jeugdhulp-in-school-geen-goed-idee/